W ciągu dnia w naszym organizmie gromadzą się toksyny, które mogą być przyczyną chorób neurologicznych, takich jak alzheimer czy parkinson. Pozycja, w której śpimy, wpływa na oczyszczenie naszego organizmu ze szkodliwych dla nas substancji, więc najefektywniej spać w pozycji bocznej. Spanie na boku pozwala na najskuteczniejsze pozbycie się toksyn nagromadzonych w czasie czuwania, gdyż ułatwia transport płynu mózgowo-rdzeniowego. Ludzie, jak i zwierzęta najchętniej śpią nie na plecach czy brzuchu, ale w pozycji bocznej. Ko bieta ciężarna uwielbia taką pozycje, i przez cały okres swojego połogu spi na boku, z poduszką pomiędzy nogami. Przyzwyczajenie się do spania w pozycji bocznej to nic niekosztująca, dodatkowa ochrona przed schorzeniami neurozwyrodnieniow...

Każda mama widziała napewno już nie jeden raz, jak jej dziecko wzdryga się przez sen, płacze, czy mówi z niespokojem przez sen. To tak zwane lęki nocne, czyli zaburzenie snu typowe dla dzieci w wieku 3-12 lat, przy czym najwięcej przypadków lęków obserwuje się u maluchów w wieku 3,5 lat. Maluchy, które w czasie snu doświadczają nocnych lęków wielokrotnie płaczą bardzo mocno lub odczuwają paniczny strach. Rodzice, którzy próbują obudzić dziecko, mogą mieć problemy z jego dobudzeniem, a kolejne epizody lęków nocnych negatywnie wpływają na atmosferę w domu. To zaburzenie snu dotyka zarówno chłopców, jak i dziewczynek, bez względu na rasę. Problemy ze snem zazwyczaj rozwiązują się samoistnie podczas okresu dojrzewania...

Na zakończenie chciałbym wspomnieć o niezwykle interesujących badaniach nad zależnością między czasem trwania snu a stanem zdrowia. W związku z wynikami tych badań nasuwa się zresztą jeszcze więcej dalszych pytań niż uzyskano odpowiedzi. Jakkolwiek od dawna uważa się, że sen sprzyja zdrowiu, zagadnienie to właściwie nie było przedmiotem badań naukowych. Kalifornijski psychiatra Dan Kripke i jego współpracownicy ogłosili niedawno wyniki badań opartych na ankiecie przeprowadzonej w latach 1959/1960 przez Amerykańskie Towarzystwo do Walki z Rakiem. Ankieta ta objęła ponad milion osób w wieku powyżej 30 lat. Wprawdzie przedmiotem badań nie był sen, kwestionariusz zawiera! jednak pytania dotyczące czasu trwania snu, jego zaburzeń, używania środków nasennych. Sześć lat później ustalono, ile osób spośród badanych zmarło i jakie były przyczyny zgonów. Stwierdzono zdumiewającą zależność między czasem trwania snu a wskaźnikiem umieralności {rys. 3.5). Wskaźnik umieralności jest najniższy u osób sypiających 7 do 8 godzin i wyraźnie wzrasta u sypiających bardzo krótko lub bardzo długo. (Wskaźnik umieralności jest to liczba zgonów z określonej przyczyny na tysiąc osób narażonych na ryzyko śmierci w danym czasie i w określonej populacji). Na rysunku wyniki przedstawiono proporcjonalnie do najniższego wskaźnika umieralności, to znaczy u osób sypiających 7 do 8 godzin. U ludzi sypiających wyjątkowo długo (więcej niż 10 godzin) wskaźnik umieralności jest półtora do dwu razy wyższy, a u sypiających bardzo krótko (mniej niż 4 godziny) nawet dwa i pół razy wyższy niż u tych, którzy śpią 7 do 8 godzin. Czytelnik z pewnością zada pytanie, jakie się za tym kryją przyczyny zgonów. Odpowiedź jest zaskakująca: są to wszelkie przyczyny. Ludzie sypiający bardzo krótko lub bardzo długo umierają częściej zarówno na choroby układu krążenia, jak i na raka, częściej także popełniają samobójstwa. Nawiasem mówiąc, wskaźniki umieralności u osób nadużywających środków nasennych są o 50% wyższe niż u tych, którzy ich w ogóle nie używają.

Pochodne benzodwuazepiny zdobyły sobie dziś ową wyjątkową pozycję, jaką niegdyś przez pół wieku miały barbiturany. W Stanach Zjednoczonych wystawia się rocznie około 100 milionów recept na środki z tej grupy. Wprowadzono je do lecznictwa na początku lat sześćdziesiątych, pierwotnie jako środki uspokajające, najbardziej znane z nich są chlorodiazepoksyd 1 i diazepam 2. W całym świecie weszły one szybko w powszechne użycie. Dopiero po kilku latach zauważono, że mają one także działanie nasenne. W poniższej tabeli przedstawiono najważniejsze leki nasenne z grupy benzodwuazepiny. W zaburzeniach snu można też stosować inne środki o działaniu uspokajającym większość znanych preparatów nie posiada bowiem wybiórczego działania nasennego lub uspokajającego.

Aż do lat sześćdziesiątych o znajomości mózgu decydowała tylko anatomia i fizjologia. Badano połączenia między poszczególnymi ośrodkami i sporządzano mapy czynnościowe mózgu. Drażnienie elektryczne lub uszkodzenie określonych struktur było główną metodą stosowaną w celu poznania ich funkcji Wkrótce zaczęto rejestrować u czuwających zwierząt z chronicznie implantowanymi elektrodami nie tylko zbiorcze sygnały bioelektryczne z poszczególnych ośrodków, ale także czynność pojedynczych neuronów. Odkryto wówczas, że pobudzenie nie przechodzi bezpośrednio z jednej komórki nerwowej do drugiej, lecz zatrzymuje się w miejscu styku, tak zwanej synapsie.

Kwas barbiturowy został zsyntetyzowany z mocznika i kwasu ma- lonowego w roku 1864 przez Adolfa von Baeyera, wówczas 29-letniego asystenta uniwersytetu w Gandawie. Sukces ten jakoby uroczyście obchodzono w ulubionym lokalu oficerów artylerii, a że był to właśnie dzień ich patronki, świętej Barbary, nowy związek chemiczny ochrzczono wymyślnym imieniem kwasu barbiturowego (urea znaczy po łacinie mocznik). Inna anegdota głosi, że nazwę tę nadano na cześć pewnej femme fatale imieniem Barbara.

Do czasu odkrycia snu REM badanie marzeń sennych oparte było na relacjach zdawanych rano po obudzeniu się. Odkrycie, że znaczną część stadium REM wypełniają marzenia senne, spowodowało szybki rozwój tej dziedziny. Badanie marzeń sennych przestało być wiedzą tajemną, domeną nielicznych specjalistów, i prawie z dnia na dzień stało się przedmiotem dociekań przyrodniczych. Postęp taki zawdzięczamy przede wszystkim możliwości wglądu w treść snów w chwili nieomal bezpośredniego przejścia z marzenia sennego w jawę. Ku zaskoczeniu wielu ludzi, przekonanych, że nigdy nic się im nie śni lub też że sny miewają bardzo rzadko, okazało się, że każdy człowiek co noc śni wielokrotnie. Różne problemy, na przykład jak długo trwa marzenie senne, które niegdyś były przedmiotem namiętnych sporów, można dziś rozwiązać za pomocą doświadczeń naukowych.

Pacjent do lekarza: Panie doktorze, co robić? Chrapię tak głośno, że co noc się budzę. Lekarz: Proszę brać te tabletki, a jeśli nie poskutkują, niech pan śpi w innym pokoju.

Michel Jouvet, kierownik Zakładu Neurofizjologii Klinicznej i Doświadczalnej, profesor uniwersytetu w Lyonie i członek Francuskiej Akademii Nauk, szybko się zorientował, jak wielkie znaczenie mają powyższe odkrycia dla badań nad snem. Zajmował się on, jako jeden z pierwszych, snem REM u zwierząt, później teorią regulacji snu, posługiwał się przy tym metodami elektrofizjologicznymi i anatomicznymi. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych zajął się, wraz ze swym zespołem, wyjaśnieniem roli substancji przekaźnikowych w procesie snu. W błyskotliwy sposób, łącząc metody anatomiczne, fizjologiczne, farmakologiczne i biochemiczne, stworzył syntetyczną teorię regulacji snu, znaną pod nazwą teorii monoaminowej.

Poziome kreski oznaczają aktywność, puste przestrzenie – spoczynek. Aby rysunek był wyraźniejszy, każda Unia przedstawia 2 dni, to znaczy pierwsza z nich obrazuje dzień I i 2, następna – dzień 2 i 3 itd. Przez pierwsze 2 tygodnie zapewniono szczurowi zmienne oświetlenie, przez 12 godzin było w klatce jasno, a przez 12 godzin – demno. Szczur był aktywny wyłącznie w deranośd (od 23.00 do 11.00). Przez następne 3 tygodnie zapanowała w klatce demność. Rytm snu i czuwania utrzymuje się nadal, choć każdego dnia aktywność kończy się 25 minut później niż dnia poprzedniego. Rytmy okołodobowe szczura, sterowane przez wewnętrzny zegar, mają więc okres dłuższy niż doba astronomiczna na ogół zgodne z zewnętrznym rytmem dnia i nocy, utrzymują się jednak i bez zewnętrznych bodźców. Jest oczywiste, że steruje nimi wewnętrzny zegar.

Kiedy próbujemy zarwać z nałogiem narkotykowym, musimy zacząć od detoksu, który kojarzy nam się ze szpitalnymi salami, faszerowaniem garściami silnych leków, odizolowaniem się od rzeczywistości, w której na co dzień przebywaliśmy. Dobrze jest, gdy zakończy się sukcesem, jednak bywa też, że wcale nie zostaje on ukończony, ponieważ czynnik ryzyka porażki podnosi obecność innych uzależnionych, którzy czasem mają negatywny wpływ na bardziej słabsze osoby. Podczas detoksu niewątpliwie pojawiają się również psychiczne następstwa odstawienia narkotyku. Nie unikniemy ogromnej huśtawki nastrojów, uczucia niepokoju czy przygnębienia. Mogą pojawić się też problemy ze snem, nocne koszmary...

Doskonale wiemy, że zdrowy sen naszego niemowlaka jest bardzo ważny dla jego prawidłowego rozwoju. Niekiedy zdarza się tak, że częsta bezsenność utrudnia maluchowi wypoczynek, a dla nas rodziców jest powodem do wielu zmartwień. Bezsenność dziecka to problem, który pojawia się mimo, iż stworzymy mu odpowiednie warunki do spania. Dodatkową trudnością jest fakt, że maluszek nie powie nam, dlaczego nie może zasnąć lub ciągle się budzi. Nie jest to jednak kłopot bez rozwiązania. Problemy ze snem niemowlaka mogą mieć podłoże bardzo proste w eliminacji. Dziecko nie może zasnąć, bo ma zbyt ciasno zawiniętą pieluszkę,ma niewygodnie złożony kocyk, jest mu zbyt ciepło czy jest mu po prostu za zimno...

Może się zdarzyć, że po tragicznym wypadku nie możemy sie obudzić i popadamy w śpiączkę. Śpiączka jest to brak świadomości siebie samego oraz otoczenia i objawia się tym, ze nie reagujemy na żadne bodźce zewnętrzne oraz może mieć różne nasilenie. Począwszy od mniejszego, kiedy to reagujemy na bodźce bólowe, i wykazujemy niektóre odruchy obronne, a nasz układ oddechowy i krążenia są wydolne, a skończywszy na śpiączce głębokiej, kiedy to wogóle nie reagujemy, nawet na silny ból, a oddech i krążenie krwi stają się niewydolne. Śpiączka może być spowodowana urazami lub ciężkimi schorzeniami, np. przedawkowaniem leków nasennych, uspokajających, narkotyków, alkoholu, w wyniku których przestaje funkcjonować nasz mózg...