Zagadnienia związane ze snem zwierząt

Wielokrotnie już porównywano sen u różnych gatunków, a także próbowano wykryć związek między właściwościami snu a innymi parametrami fizjologicznymi i warunkami życia. Badania porównawcze wykazały ciekawą zależność między cechami snu a przemianą materii. Małe zwierzęta, które mają intensywny metabolizm i zazwyczaj żyją krótko (jeż na przykład żyje zaledwie 6 lat), śpią dłużej niż zwierzęta większe, o mniej intensywnych przemianach i długim czasie przeżycia ikon żyje do 46 lat). Podobną zależność wykazuje także czas trwania cyklu Non-REM/REM. Małe zwierzęta, o intensywnym metabolizmie i niskiej masie mózgu, mają krótszy c>td niż zwierzęta duże. Można to poprzeć przykładami: u szczura cykl Non-REM/REM trwa przeciętnie 10 minut, u kota – 28 minut, u człowieka – 90 minut, a u słonia – 120 minut. W pewnym uproszczeniu należy więc powiedzieć, że krótkie, intensywne życie idzie w parze z długim snem dobowym i krótkim cyklem snu. Regułę tę, jak to zwykle bywa, potwierdzają (albo podważają?) liczne wyjątki.

Po tych teoretycznych raczej rozważaniach przejdziemy może do konkretnych przykładów i rozpatrzymy inne zagadnienia, związane ze snem zwierząt. Kopytne, jak krowa, koń, owca i Świnia, spędzają wiele czasu wstanie drzemki, która zazwyczaj nie jest uważana za sen. Krowa śpi 4 godziny na dobę, ale drzemie dalszych 8 godzin. Wprawdzie leży wówczas, ale głowę i szyję trzyma prosto. W zapisie EEG stwierdza się zarówno czynność szybką, właściwą dla stanu czuwania,jak i fale wolne, charakterystyczne dla snu Non-REM. Przeżuwanie trwa nadal, odbywa się ono zresztą czasem i we śnie właściwym. Najwidoczniej przejście ze stanu czuwania w sen jest u wieiu zwierząt płynne. Krowa stanowi też doskonały przykład, jak warunki zewnętrzne mogą wpływać na obraz snu. Francuski uczony Yves Ruckebusch stwierdził, że zwierzę to trzymane w oborze spędza we śnie R E M 40 minut na dobę, podczas gdy zwierzę przebywające na pastwisku śpi snem RE M tylko 20 minut. Gdy po pięciotygodniowym pobycie na łące krowa wróci do obory, REM wydłuża się na jakiś czas do 110 minut, a potem stopniowo wraca do w-yjściowej wartości 40 minut. Jak się wydaje, pobyt na pastwisku prowadzi do niedoboru snu REM, który później zostaje wyrównany.

Chciałbym tu jeszcze opowiedzieć o pewnym wysoko rozwiniętym ssaku morskim. Jest to delfin butelkonosy. Waży on 200 kg, a żyje w Morzu Czarnym. Rejestracja zapisu EEG u tego zwierzęcia wykazała rzecz zdumiewającą: podczas epizodu snu, który zazwyczaj trwa 30-60 minut, tylko w jednej półkuli mózgu stwierdza się charakterystyczne zmiany czynności bioelektrycznej, druga półkula czuwa (rys. 7.3). Potem półkule zamieniają się rolami: śpi półkula dotychczas czuwająca. Jednoczesnego snu w obu półkulach nie stwierdzono. Delfin butelkono- sy śpi więc zawsze tylko połową mózgu. Znaczenie owego niezwykłego podziału pracy pozostaje zagadką. Jest to jednak fakt niezbity, że sen u zwierzęcia tego nie musi obejmować całego mózgu, śpią tylko poszczególne jego części.