Category Sen

W organizmie zwierząt znajduje się wiele związków chemicznych biorących udział w procesie snu. Przytoczę tu tylko niektóre przykłady. Między półkulami mózgu ukryta jest szyszynka, narząd o nie znanej do dziś roli. Wydziela ona hormon melatoninę, którego stężenie wzrasta w godzinach nocnych. Są doniesienia, że melatonina poprawia sen u ludzi i zwierząt. Wspólnie z angielską biochemiczką Josephiną Arendt przeprowadziliśmy niedawno badania, w których podawano ludziom w godzinach popołudniowych małe dawki melatoniny. Powodowało to nieprzezwyciężoną senność wieczorem, nie wiemy jednak, czy melatonina bierze bezpośredni udział w regulacji snu, czy też wywiera bliżej nie znane działanie pośrednie.

Kiedy śpimy codziennie normalnie osiem podstawowych godzin, a mimo to czujemy sie strasznie nie wyspani i senni, i chętnie spowrotem wrócilibysmy do łóżka, to coś jest nie tak z naszym organizmem. Presja czasu, ciągły stres, brak czasu na relaks i odpoczynek sprzyjają naszej nadmiernej senności. Nadmierna senność objawia się w postaci poczucia senności, mimo przespanej nocy, przedłużania się snu lub występowania epizodów snu w ciągu dnia, w czasie przeznaczonym na aktywność i pracę. Ludzie nadmiernie senni wykazują trudności z porannym wstawaniem z łóżka, są mało wydajni w pracy, zdekoncentrowani, rozdrażnieni, nadpobudliwi, mają problemy z pamięcią, są rozkojarzeni i zapominalscy. Najczęściej marzą o drzemce w ciągu dnia, by zredukować poczucie zmęczenia i niewyspania...

Zawsze, gdy patrzysz na coś we śnie – powiada Don Juan do Carlosa – rzecz ta zmienia swą formę. Sztuka kierowania własnymi snami polega nie tyiko na tym, by usilnie wpatrywać się w majaki wyobraźni, trzeba umieć je zatrzymać. Sen osiąga swój cel dopiero wtedy, gdy się wszystko ostro zobaczy 18.

Następne pytanie: czy treść marzeń sennych ma wpływ na określone, wymierne funkcje fizjologiczne? Czy jest jakiś związek między szybkimi ruchami gałek ocznych w stadium REM a wydarzeniami snu? Z początku wyniki badań przeprowadzonych przez Dementa zdawały się potwierdzać powyższą hipotezę. Opisuje on doświadczenie, w którym budził badaną osobę po dłuższym okresie ruchów gałek ocznych. Badany powiedział, że przyglądał się we śnie grze w ping-ponga. Niestety, dalsze badania nie potwierdziły zależności między ruchami gałek ocznych a treścią snów, i zależność ta nie wydaje się prawdopodobna. Szybkie ruchy gałek ocznych, występujące także u niemowląt oraz u zwierząt, należą do tak zwanych fazowych przebiegów w stadium REM, tak jak skurcze mięśni czy wahania ciśnienia tętniczego. Jak dotąd, nic nie potrafimy powiedzieć o treści snów na podstawie obserwacji zjawisk fizjologicznych.

W kręgu kultury europejskiej w większości domów znajdują się osobne sypialnie. Jest to zdobycz względnie nowa. Jeszcze w późnym średniowieczu wszyscy domownicy spali w tej samej izbie, która poza tym służyła do wielu innych celów. Służba spała razem z państwem, aby w każdej chwili być pod ręką. Pokoje sypialne pojawiają się po raz pierwszy na królewskich dworach. Sławna jest sypialnia francuskiego króla Ludwika XIV, która stanowiła nie tylko ośrodek dworu, ale i państwa. Poranna lever du roi. audiencja udzielana przez Jego Królewską Mość jeszcze w łóżku, była głównym wydarzeniem dnia. Obyczaj urządzania osobnej sypialni przejęła arystokracja, a później mieszczaństwo.

W ciągu dnia w naszym organizmie gromadzą się toksyny, które mogą być przyczyną chorób neurologicznych, takich jak alzheimer czy parkinson. Pozycja, w której śpimy, wpływa na oczyszczenie naszego organizmu ze szkodliwych dla nas substancji, więc najefektywniej spać w pozycji bocznej. Spanie na boku pozwala na najskuteczniejsze pozbycie się toksyn nagromadzonych w czasie czuwania, gdyż ułatwia transport płynu mózgowo-rdzeniowego. Ludzie, jak i zwierzęta najchętniej śpią nie na plecach czy brzuchu, ale w pozycji bocznej. Ko bieta ciężarna uwielbia taką pozycje, i przez cały okres swojego połogu spi na boku, z poduszką pomiędzy nogami. Przyzwyczajenie się do spania w pozycji bocznej to nic niekosztująca, dodatkowa ochrona przed schorzeniami neurozwyrodnieniow...

Każda mama widziała napewno już nie jeden raz, jak jej dziecko wzdryga się przez sen, płacze, czy mówi z niespokojem przez sen. To tak zwane lęki nocne, czyli zaburzenie snu typowe dla dzieci w wieku 3-12 lat, przy czym najwięcej przypadków lęków obserwuje się u maluchów w wieku 3,5 lat. Maluchy, które w czasie snu doświadczają nocnych lęków wielokrotnie płaczą bardzo mocno lub odczuwają paniczny strach. Rodzice, którzy próbują obudzić dziecko, mogą mieć problemy z jego dobudzeniem, a kolejne epizody lęków nocnych negatywnie wpływają na atmosferę w domu. To zaburzenie snu dotyka zarówno chłopców, jak i dziewczynek, bez względu na rasę. Problemy ze snem zazwyczaj rozwiązują się samoistnie podczas okresu dojrzewania...

Na zakończenie chciałbym wspomnieć o niezwykle interesujących badaniach nad zależnością między czasem trwania snu a stanem zdrowia. W związku z wynikami tych badań nasuwa się zresztą jeszcze więcej dalszych pytań niż uzyskano odpowiedzi. Jakkolwiek od dawna uważa się, że sen sprzyja zdrowiu, zagadnienie to właściwie nie było przedmiotem badań naukowych. Kalifornijski psychiatra Dan Kripke i jego współpracownicy ogłosili niedawno wyniki badań opartych na ankiecie przeprowadzonej w latach 1959/1960 przez Amerykańskie Towarzystwo do Walki z Rakiem. Ankieta ta objęła ponad milion osób w wieku powyżej 30 lat. Wprawdzie przedmiotem badań nie był sen, kwestionariusz zawiera! jednak pytania dotyczące czasu trwania snu, jego zaburzeń, używania środków nasennych. Sześć lat później ustalono, ile osób spośród badanych zmarło i jakie były przyczyny zgonów. Stwierdzono zdumiewającą zależność między czasem trwania snu a wskaźnikiem umieralności {rys. 3.5). Wskaźnik umieralności jest najniższy u osób sypiających 7 do 8 godzin i wyraźnie wzrasta u sypiających bardzo krótko lub bardzo długo. (Wskaźnik umieralności jest to liczba zgonów z określonej przyczyny na tysiąc osób narażonych na ryzyko śmierci w danym czasie i w określonej populacji). Na rysunku wyniki przedstawiono proporcjonalnie do najniższego wskaźnika umieralności, to znaczy u osób sypiających 7 do 8 godzin. U ludzi sypiających wyjątkowo długo (więcej niż 10 godzin) wskaźnik umieralności jest półtora do dwu razy wyższy, a u sypiających bardzo krótko (mniej niż 4 godziny) nawet dwa i pół razy wyższy niż u tych, którzy śpią 7 do 8 godzin. Czytelnik z pewnością zada pytanie, jakie się za tym kryją przyczyny zgonów. Odpowiedź jest zaskakująca: są to wszelkie przyczyny. Ludzie sypiający bardzo krótko lub bardzo długo umierają częściej zarówno na choroby układu krążenia, jak i na raka, częściej także popełniają samobójstwa. Nawiasem mówiąc, wskaźniki umieralności u osób nadużywających środków nasennych są o 50% wyższe niż u tych, którzy ich w ogóle nie używają.

Pacjent do lekarza: Panie doktorze, co robić? Chrapię tak głośno, że co noc się budzę. Lekarz: Proszę brać te tabletki, a jeśli nie poskutkują, niech pan śpi w innym pokoju.

Michel Jouvet, kierownik Zakładu Neurofizjologii Klinicznej i Doświadczalnej, profesor uniwersytetu w Lyonie i członek Francuskiej Akademii Nauk, szybko się zorientował, jak wielkie znaczenie mają powyższe odkrycia dla badań nad snem. Zajmował się on, jako jeden z pierwszych, snem REM u zwierząt, później teorią regulacji snu, posługiwał się przy tym metodami elektrofizjologicznymi i anatomicznymi. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych zajął się, wraz ze swym zespołem, wyjaśnieniem roli substancji przekaźnikowych w procesie snu. W błyskotliwy sposób, łącząc metody anatomiczne, fizjologiczne, farmakologiczne i biochemiczne, stworzył syntetyczną teorię regulacji snu, znaną pod nazwą teorii monoaminowej.

Poziome kreski oznaczają aktywność, puste przestrzenie – spoczynek. Aby rysunek był wyraźniejszy, każda Unia przedstawia 2 dni, to znaczy pierwsza z nich obrazuje dzień I i 2, następna – dzień 2 i 3 itd. Przez pierwsze 2 tygodnie zapewniono szczurowi zmienne oświetlenie, przez 12 godzin było w klatce jasno, a przez 12 godzin – demno. Szczur był aktywny wyłącznie w deranośd (od 23.00 do 11.00). Przez następne 3 tygodnie zapanowała w klatce demność. Rytm snu i czuwania utrzymuje się nadal, choć każdego dnia aktywność kończy się 25 minut później niż dnia poprzedniego. Rytmy okołodobowe szczura, sterowane przez wewnętrzny zegar, mają więc okres dłuższy niż doba astronomiczna na ogół zgodne z zewnętrznym rytmem dnia i nocy, utrzymują się jednak i bez zewnętrznych bodźców. Jest oczywiste, że steruje nimi wewnętrzny zegar.

Może się zdarzyć, że po tragicznym wypadku nie możemy sie obudzić i popadamy w śpiączkę. Śpiączka jest to brak świadomości siebie samego oraz otoczenia i objawia się tym, ze nie reagujemy na żadne bodźce zewnętrzne oraz może mieć różne nasilenie. Począwszy od mniejszego, kiedy to reagujemy na bodźce bólowe, i wykazujemy niektóre odruchy obronne, a nasz układ oddechowy i krążenia są wydolne, a skończywszy na śpiączce głębokiej, kiedy to wogóle nie reagujemy, nawet na silny ból, a oddech i krążenie krwi stają się niewydolne. Śpiączka może być spowodowana urazami lub ciężkimi schorzeniami, np. przedawkowaniem leków nasennych, uspokajających, narkotyków, alkoholu, w wyniku których przestaje funkcjonować nasz mózg...

Bezdechy podczas snu mogą występować już u małych dzieci. Uważa się, że są one przyczyną nagłych zgonów niemowląt. Także i to schorzenie ma najprawdopodobniej podłoże genetyczne, gdyż badania statystyczne wykazały, że bezdechy we śnie występują częściej u rodzeństwa chorych z rozpoznanym już zespołem niż u dzieci nie spokrewnionych. Niemowlęta cierpiące na bezdechy trudniej budzą się ze snu Non-REM, może być to czynnikiem sprzyjającym chorobie. Liczne zespoły badawcze pracują obecnie nad tym zagadnieniem i jest nadzieja, że będziemy znali przyczyny i sposoby zapobiegania owym tragicznym przypadkom.