Sen zimowy

Dla wielu zwierząt zima jest niebezpieczną porą roku. Ptaki wędrowne pokonują znaczne przestrzenie, aby jesienią dotrzeć do ciepłych krajów. Ssaki nie mogą uciec przed mrozami, a więc niektóre z nich stosują wewnętrzną obronę: tłumią czynność układu oddechowego oraz układu krążenia i zapadają w stan podobny do snu. Ciepłota ciała u zwierząt tych może spaść niemal do punktu zamarzania, a procesy metaboliczne zmniejszają się do 10 – 15% wartości wyjściowych. Jeż, łasica, nietoperz, suseł, chomik i popielica zapadają w taki właśnie prawdziwy sen zimowy. Źródłem energii podczas snu zimowego są stopniowo zużywane zasoby tkanki tłuszczowej. Inne zwierzęta, jak wiewiórka, piesek stepowy i niedźwiedź brunatny nie zapadają właściwie w sen zimowy, lecz przechodzą w stan spoczynku, podczas którego ciepłota ciała, oddech i czynność serca nie są hardziej stłumione niż w zwykłym śnie. Większość zwierząt kryje się zimą w norach i korzysta z rezerw własnego ustroju, a także z nagromadzonych zapasów, na przykład orzechów.

Badania naukowe nad zależnością między snem zimowym a zwykłym snem przeprowadzono dopiero niedawno. Okazało się, że zwierzęta wchodzą w sen zimowy ze snu Non-REM. Jeśli stan zimowego spoczynku jest płytki, z niewielkim obniżeniem ciepłoty dała, można, na przykład u popielicy, rejestrować ciągłą czynność bioelektryczną właściwą dla snu Non-REM, ale stadium REM w ogóle się nie obserwuje. Natomiast we właściwym śnie zimowym krzywa EEG jest niskonapięciowa i niczym nie przypomina zwykłego snu. Szczególnie ciekawym zjawiskiem jest sen dzienny nietoperzy, tak zwany letarg, przebiegający ze znacznym spadkiem ciepłoty. Niestety, jak dotąd nie prowadzono systematycznych badań elektrołizjologicznych podczas letargu u nietoperzy.

Zgodnie ze sianem współczesnej wiedzy zwykły sen, nocny lub dzienny, oraz sen zimowy są to odrębne zjawiska. Mimo to mógłby się ktoś zapylać, czy sen Non-REM i sen zimowy nie wykazują jednak pewnych cech wspólnych. Sen głęboki (stadium 3 i 4 u człowieka) przebiega przecież z wyraźnym obniżeniem ciepłoty ciała oraz ze zwolnieniem czynności oddechowej i akcji serca. Stan znieruchomienia i braku świadomości, w którym spędzamy zimną i ciemną noc, ma jednak pewne cechy wspólne ze stanem, w' którym część zwierząt przeczekuje zimną i ciemną porę roku. Także i w tej dziedzinie wiele jest jeszcze do wyjaśnienia.