Sen i czuwanie

Spór o to. czy sen jest procesem biernym czy leż czynnym, odnowił się w łatach czterdziestych. Giuseppe Moruzzi, profesor uniwersytetu w Pizie i amerykański fizjolog Horace Magoun odkryli, że drażnienie prądem elektrycznym w obrębie pnia mózgu natychmiast budzi uśpione zwierzę. Muszę w tym miejscu powiedzieć kilka słów o budowie ośrodkowego układu nerwowego. W pniu mózgowym znajduje się szeroko rozgałęziona sieć komórek, których wypustki sięgają do przodomózgowia i do rdzenia kręgowego. Jest to tak zwany układ siatkowaty. Wyniki badań Moruzziego świadczyły o tym, że układ siatkowaty pełni przede wszystkim rolę aktywującą, jako że jego wzbudzenie prowadzi do stanu szczególnie natężonej czujności. Sen byłby więc wynikiem spadku aktywności układu siatkowatego, a zatem stanem biernym. Dalsze badania wykazały wkrótce, że sprawa nie jest taka prosta. Drażnienie tylnej (kaudalnej) części układu siatkowatego nie powoduje czuwania, lecz sen.

Występowanie w pniu mózgu struktur hamujących i aktywujących zostało udowodnione przez włoskich neurofizjologów za pomocą efektownego doświadczenia: wprowadzili oni przewody do tętnic zaopatrujących przednią i tylną część pnia mózgu. Wstrzyknięcie środka do znieczulenia ogólnego do naczyń przedniego kręgu sprowadzało sen, ponieważ zahamowane zostały aktywujące struktury pnia mózgu. Wstrzyknięcie tego samego środka do naczyń tylnego kręgu budziło śpiące zwierzę, gdyż zahamowane zostały struktury biorące udział w procesie snu. Za pomocą tego samego leku można więc, zmieniając tylko miejsce jego działania, wprowadzić zwierzę albo w sen, albo w czuwanie.

Zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy sen i czuwanie są to dwa różne, niezależne od siebie zjawiska i żadnego z nich nie można tłumaczyć brakiem drugiego. Jakkolwiek są w mózgu okolice, których wzbudzenie sprzyja albo stanowi snu. albo czuwania, nie ma jednak żadnego ośrodka odpowiedzialnego za którykolwiek z tych stanów. Badania czynności pojedynczych neuronów wykazały, że większość z nich jest aktywna zarówno we śnie. jak i w czuwaniu, zmienia się tylko wzorzec ich wyładowań. Mówiąc obrazowo, gdy człowiek śpi. jego mózg nadal czuwa.