O pochodzeniu snu cz. 2

A jak śpią gady, które mają wspólnych przodków z ptakami? Amerykański uczony Edward Tauber opisuje zachowanie kameleona podczas spoczynku: „Przed zachodem słońca kameleon usadawia się na gałęzi w charakterystycznej pozycji, ogon zwija na kształt sprężyny zegarka, i nieruchomieje, tylko oczy mu biegają. W tej fazie kameleon nie chwyta owadów, nawet jakby nie zauważał tych, które po nim łażą.

Zaraz po zachodzie słońca okrągłe powieki opadają, oczy cofają się w głąb, i zwierze wygląda jakby spało. Jeśli nic mu nie zakłóci spokoju, spędza w tej pozycji całą noc”

Podany przykład jest dowodem tego, że u gadów występują zachowania charakterystyczne dla snu. Nieliczne badania czynności bioelektrycznej we śnie wykazały, że różni się ona od obrazu snu ptaków i ssaków. Tradycyjny podział na stadia nie jest zatem możliwy. Dotyczy to także płazów, na przykład żab. Ponadto płazy wiele czasu spędzają zupełnie nieruchomo, trudno jest więc na podstawie zachowania stwierdzić, czy zwierzę śpi. Często nie można odróżnić snu i odrętwienia wywołanego spadkiem temperatury.

Natomiast u ryb łatwo jest rozpoznać sen. Przedstawiciele różnych gatunków, podobnie jak ssaki, wyszukują sobie określone miejsca do spania i przyjmują charakterystyczne pozycje. Nie reagują podczas spoczynku na słabe bodźce, ale ożywiają się pod wpływem bodźców silniejszych. Ciekawe obyczaje ma papugoryba: przed udaniem się na spoczynek otacza się chmurą śluzu, która pełni rolę kryjówki.

Podsumowując można powiedzieć, że zachowanie typowe dla snu stwierdza się u wszystkich kręgowców. A jak wygląda sprawa u zwierząt bezkręgowych, które powstały w toku ewolucji wcześniej niż kręgowce? Posłużymy się znowu przykładem. Aplyzja, czyli zając morski, jest to wielki ślimak, przedstawiciel mięczaków (7.5). Jego zachowaniem zajmował się amerykański uczony Felix Strumwasser. Trzymany w akwarium zając morski w ciągu dnia pływa sobie i większą część czasu spędza na żerowaniu. Po zachodzie słońca chowa się w kącie, zwija się i nieruchomieje. W nocy czasem tylko porusza głową i czułkami. Rano. gdy tylko słońce wzejdzie, „budzi się” i rozpoczyna zwykłą działalność Mól, inny jeszcze bezkręgowiec z gromady owadów, nie lata bez przerwy, także od czasu do czasu wypoczywa. Im dłużej trwa spoczynek, tym silniejszego trzeba bodźca, aby zwierzę pobudzić. Także pozycja wydaje się być zależna od „głębokości snu”. W najgłębszym znieruchomieniu czułki złożone są na grzbiecie i schowane pod skrzydłami. W stanie tym można mu nawet podnosić pędzelkiem skrzydła, bez żadnej reakcji z jego strony. Oba powyższe przykłady świadczą o tym, że u bezkręgowców również wy stępują okresy spoczynku, odpowiadające zjawisku snu u zwierząt wyższych.